آثار مرحوح شیخ انصاری

      * کتاب رسائل (در علم اصول فقه) معروف به فرائد الاصول

    * کتاب المکاسب (در خصوص مسائل کسب و تجارت)

    * کتاب الصلاة (در مورد مسائل نماز)

    * کتاب الطهارة

    * رساله‌ای در تقیه

    * رساله‌ای در رضاع و نشر حرمت آن

    * رساله‌ای در قضا میت

    * رساله‌ای در مواسعه و مضایقه

    * رساله‌ای در عدالت

    * رساله‌ای در مصاهره

    * رساله‌ای در ملک اقرار

    * رساله‌ای در تبیین قاعده لاضرر و لاضرار

    * رساله‌ای در خمس

    * رساله‌ای در زکات

    * رساله‌ای در خلل صلوة

    * رساله‌ای در ارث

    * رساله‌ای در تیمم

    * رساله‌ای در قاعده تسامح

    * رساله‌ای در باب حجیت اخبار

    * رساله‌ای در قرعه

    * رساله‌ای در متعه

    * رساله‌ای در تقلید

    * رساله‌ای در قطع و جزم

    * رساله‌ای در ظن

    * رساله‌ای در اصالة البرائه

    * رساله‌ای در مناسک حج

    * حاشیه‌ای بر مبحث استصحاب

    * حاشیه‌ای بر نجاة العباد (رساله عملیه)

    * کتابی در علم رجال (از وجیزه علامه مجلسی بزرگتر است)

    * تالیفی در اصول الفقه

    * حواشی بر عوائد نراقی

    * حاشیه‌ای بر بغیة الطالب

    * اثبات التسامح فی ادلة السنن

    * التعادل و التراجیح

    * رساله‌ای در تقیه

    * رساله‌ای در التیمم الاستدلالی

    * رساله‌ای در خمس

 

 

اساتید

شیخ از محضر اساتید متعددی بهره جسته‌است که نام چند تن از آنان چنین است:

* عموش، شیخ حسین انصاری دزفولی (شاگرد صاحب ریاض، تا سن 17 سالگی).

  * سید محمد مجاهد (از شاگردان آیت‌الله وحید بهبهانی) او در سنین 18سالگی، دو سال تمام از محضر او بهره جسته‌است.

* شریف العلما مازندرانی.

* ملا احمد نراقی (صاحب «مستند الشیعه»)، به مدت 4سال تمام در کاشان.

* شیخ موسی کاشف الغطا به مدت یک سال.

* شیخ علی کاشف الغطا، به مدت 5 سال.

* شیخ محمدحسن صاحب جواهر (مدت بسیار اندک).

شاگردان

نزد او شاگردان زیادی که شمار آنها را از 500 نفر تا 3000 نفر در کتب رجالی و تاریخی ثبت کرده‌اند، تربیت یافتند. در میان آنان شخصیتهای نامی برجسته‌ای قرار داشتند که از آن جمله‌اند:

    * میرزا محمدحسن شیرازی، صاحب فتوای تحریم تنباکو.

    * شیخ جعفر شوشتری.

    * میرزا حبیب‌الله رشتی، صاحب بدائع الافکار، و رساله اجاره و غصب.

    * سید حسین کوه‌کمره‌ای تبریزی، صاحب آثار و نثر فراوان و استاد حوزه نجف.

    * شیخ محمدحسن مامقانی، صاحب کتاب ذرایع الاحکام فی شرح شرائع الاسلام و کتب دیگر.

    * شیخ محمدکاظم خراسانی، صاحب کفایةالاصول.

    * ملا حسینقلی همدانی، شاگرد شیخ و صاحب منظومه حاج ملا هادی سبزواری.

    * میرزا حسین خلیلی تهرانی، مجتهد و صاحب فتوای مشروطیت.

    * شربیانی، مجتهد معروف آذربایجانی.

    * سید جمال‌الدین اسدآبادی، بنیان‌گذار وحدت مسلمین و مبارزه علیه استعمار خارجی.

    * سید ابوالقاسم خوانساری.

    * سید محمدابراهیم بهبهانی.

    * آخوند ملا قربان‌علی زنجانی.

    * علامه شیخ مرتضی ریزی.

    * میرزا محمد آشتیانی.

    * میرزا ابوطالب زنجانی.

حاج آقا رضا همدانی صاحب کتاب مصباح الفقیه متولد همدان 1250 هجری درگذشته در سامراء 1322 هجری

 

شیخ مرتضی انصاری از نخستین فقیهانی‌ست که به بحث در مورد ولایت فقیه می‌پردازد.او این بحث را در کتاب مکاسب خود مطرح کرده و منصب فقیه جامع‌الشرایط را در سه منصب افتا، قضا و سیاست شرح می‌دهد. او ولایت فقیه در افتا و قضاوت را می‌پذیرد ولی در گسترش آن به حوزه امور سیاسی تردید جدی دارد. او معتقد است «استقلال فقیه در تصرف اموال و انفس، جز آن‌چه از اخبار وارده در شأن علما تخیل می‌شود، به عموم ثابت نشده‌است.» و «اقامه دلیل بر وجوب اطاعت فقیه همانند امام جز آن‌چه با دلیل خاص خارج می‌شود، خار در خرمن کوبیدن است».

ولایت فقیه، از دیدگاه شیخ انصارى

ولایت فقیه، ریشه در اعماق فقه شیعه دارد.1 فقهاى شیعه، به مناسبتهاى گوناگون، در کتابهاى فقهى خود، آن را مطرح کرده اند2 و به بوته نقد و بررسى نهاده اند. در روزگار غیبت، که دسترسى به معصوم نیست، جانشینى فقیه جامع الشرایط را پذیرفته اند و ولایت او را به رسمیت شناخته اند.

محقق کرکى (م:940) و بسیارى از فقیهان نامور دیگر، براین مسأله دعوى اجماع کرده اند:

(اتفق اصحابنا، رضوان اللّه تعالى علیهم، على ان الفقیه العدل الامامى، الجامع لشرایط الفتوى... نایب من قبل ائمه الهدى، صلوات اللّه و سلامه علیهم، فی حال الغیبة فی جمیع ما للنیابة فیه مدخل.3)

صاحب جواهر نیز، ولایت فقیه را از مسلّمات و ضروریات فقه در نزد فقهاى شیعه مى داند4 و اعلام مى دارد:

(کسى که در ولایت فقیه تردید کند، طعم فقه را نچشیده و رمز کلمات ائمه معصومین(ع) را نفهمیده است.5)

از این جمله اند، کسانى که ولایت فقیه را با این همه قدمت، مسأله اى جدید و نوپیدا پنداشته اند و این اصل مسلم را انکار کرده اند و پنداشته اند که شیخ انصارى، همچون آنان مى اندیشد:

(ولایت فقیه، یا مجتهد، یک مسأله فقهى مستحدث در میان فقهاست و ومشمولیت عام ندارد. ولایت فقیه، در یک قرن و نیم پیش، براى اولین بار، از طرف مرحوم ملاّاحمد نراقى، مطرح گردید و دلائلى براى آن آورده است که فقط مورد قبول تعداد اندکى از فقهاى معاصر شده است. از جمله: آیةاللّه بروجردى (به طور محدود و مشروط) و آیةاللّه خمینى...در برابر اندک عدّه فوق، غالب علما و مخصوصاً بزرگان فقها که از بنیانگذاران و اساتید موجّه حوزه و صاحب رساله عملیّه و مقام مرجعیت شیعه هستند، نظریه ولایت فقیه را شدیداً ردّ کرده اند و رأى به بطلان و بى اساسى آن داده اند. از جمله است، مرحوم شیخ انصارى، بزرگترین فقیه چند صد ساله اخیر، صاحب کتاب مکاسب که مهم ترین کتاب درسى طلاب در حوزه هاى دینى امروزى است.6)

شاید برخى از حوزیان نیز در تحقیقات و بررسیهاى خود، این پندار را مطرح کرده باشند که شیخ انصارى، ولایت فقیه را قبول ندارد و در ردیف مخالفان جاى دارد. امّا اینان، تفاوت اساسى با گروه اول دارند. گروه اول، از آن جا که با حکومت متکى بر ولایت فقیه مخالف است، در پى مستمسکى مى گردد که پندار سست و بى بنیاد خود را بر کرسى نشاند، ولى گروه دوّم، انگیزه سیاسى ندارد. در پى تحقیقى که داشته دچار این اشتباه شده است.

براى پاسخ به شبهه فوق و تشریح دیدگاه شیخ انصارى در مسأله ولایت فقیه، باید همه نوشته هاى وى را دید آن گاه اظهارنظر کرد. از این روى، نگاهى داریم گذرا به کتاب المکاسب، کتاب الزکاة، کتاب الخمس و نجات العباد.7

مکاسب

شیخ انصارى، در چندین جاى مکاسب8، در باره حکومت و مسائل مربوط به آن، بحث کرده، از جمله: در کتاب بیع، به درخواست شاگردان، بحث ولایت فقیه را مطرح و مناصب سه گانه زیر را براى فقیه عنوان مى کند:

 

1 ـ مقام فتوا.

2 ـ مقام قضاء.

3 ـ مقام حکومت.9

 

خانواده شیخ انصاری (ره )

شیخ سه همسر داشته است . اولین آنها دختر شیخ حسین انصاری - که نخستین استادش بوده و از این همسر یک دختر به نام بی بی فاطمه داشته است .
دومین همسر شیخ ، دختر میرزا مرتضی مطیعی دزفولی بوده که از وی یک دختر به نام بی بی زهرا بازمانده است سومین همسر وی اهل اصفهان یا رشت بوده که از او یک فرزند پسر به دنیا آمده لکن قبل از تولد از دنیا رفته است .
برادران شیخ
دو برادر، کوچکتر از شیخ در خانواده محمد امین می زیسته است اولی به نام شیخ منصور و دومی شیخ محمد صادق . شیخ منصور در سال 1224 ق در دزفول تولد یافت تحصیلاتش را نزد برادرش شیخ مرتضی انصاری تلمذ نموده و یکی از رجال معروف این خاندان و از بزرگان فقها و اصولین ، ادیب ، حافظ قرآن مجید، جامع معقول و منقول و فروع و اصول و شاعری توانا بوده است . او پس از وفات برادرش شیخ انصاری در مسجد وی در نجف اشرف اقامه جماعت می کرد و مجلس درس نیز داشته و به سال 1294 ق در سن هفتاد سالگی در آن مکان مقدس داعی حق را لبیک گفت و در باب قبله متصل به مقبره شیخ مدفون گردیده است . اثر علمی شیخ منصور که اکثرا به صورت منظومه است از وی باقیمانده است .
شیخ محمد صادق سومین برادر شیخ مرتضی است که در سال 1234 ق در دزفول به دنیا آمد و پس از تحصیل مقدمات و سطح در همان شهر، رهسپار نجف اشرف گردید و فقه و اصول را نزد برادرش شیخ انصاری فرا گرفت و به درجه اجتهاد نائل گردید و در سال 1298 ق در همانجا بدرود حیات گفت .